Związek Sybiraków liczy już ponad 80 lat. Jego nazwa łącząca się ze słowem SYBIR nie wzbudza jednak w członkach Związku przyjemnych wspomnień z pobytu w tej surowej, choć pięknej geograficznej krainie, która przecież wielu urzekła. Dla zesłańców jest SYBIR raczej symbolem represji caratu, a później Stalina i jego następców wobec Polaków zsyłanych do łagrów i więzień, najczęściej w dalekowschodnie strony b. ZSRR, określane mianem nieludzkiej ziemi. Ziemi, która choć oddalona o tysiące kilometrów, pozostaje jednak cząstką naszej polskiej historii.
Powstanie i historia Związku Sybiraków.
Historia Związku Sybiraków rozpoczyna się w styczniu 1928 roku kiedy to Józef Piłsudski i jego towarzysze odbyli organizacyjne zebranie w Gmachu Cytadeli Warszawskiej, na którym zapadła decyzja zwołania I Zjazdu Sybiraków w czerwcu 1928 roku.
W swej działalności Związek nawiązuje do zesłańczej przeszłości, gdyż zesłania jak cień towarzyszą wszystkim zrywom narodu polskiego, walczącego o suwerenność narodową i państwową.
Niekwestionowanym autorytetem, zarówno dla Polaków jak i dla członków Związku był Marszałek Józef Piłsudski, działacz niepodległościowy, więzień syberyjski oskarżony w roku 1887 o przygotowywanie zamachu na cara Rosji Aleksandra II.
Represje Polaków zaczęły się jednak znacznie wcześniej, jako pierwsi „ukazem ” carycy Katarzyny II z 29. V. 1768 roku zostali skazani na zesłanie na Syberię ,wzięci do niewoli konfederaci barscy / około 15 tysięcy osób /.
Kolejny dekret Katarzyny II z 20.VII.1795 roku skazuje na zesłanie syberyjskie uczestników powstania Kościuszkowskiego.
W 1787 roku zesłany zostaje ks. Hugo Kołłątaj, jako niebezpieczny przedstawiciel polskiej myśli patriotycznej.
Represje dotknęły również Adama Mickiewicza, Jana Czeczota i Tomasza Zana, działaczy Filomackich z Wilna, których w roku 1824 skazano na przymusowe osiedlenie w głębi Rosji.
Po Powstaniu Listopadowym w latach 1830-1831 zesłania objęły około 30 tysięcy osób, a po Powstaniu Styczniowym w 1863 roku zesłano około 250 tysięcy osób.
Każdy przejaw kształtowania świadomości narodowej rodzi kolejne zesłania jak np. w roku 1844 zesłanie ks. Ściegiennego i chłopów z kieleckiego i lubelskiego, oraz wcielenie do batalionów syberyjskich działaczy Związku Narodu Polskiego.
W 1879 roku zesłani zostają pierwsi działacze ruchu socjalistycznego, a wśród nich Wacław Sieroszewski, który prowadzi prace etnograficzne i przyrodnicze na zesłaniu w północno-wschodnich okręgach Syberii, za co otrzymuje złoty medal Petersburskiej Akademii Nauk.
W 1885 roku zesłani zostają działacze „Proletariatu”, a w 1887 roku wśród zesłańców znajdują się Józef i Bronisław Piłsudscy skazani w procesie o zamach na cara Aleksandra II.
O ogromnej ilości zsyłanych Polaków może służyć fakt, że w roku 1905, w czasie wybuchu Rewolucji na terenie Rosji przebywało ok. 3 milionów naszych rodaków.
Nawet w okresie Polski Niepodległej zesłania nie ustają, czego przykładem może być masowa deportacja Polaków z przygranicznych terenów Białorusi i Ukrainy na niezamieszkałe stepy Kazachstanu.
Deportacje i zsyłki.
Prawdziwa gehenna ludności kresów wschodnich miała jednak miejsce na kilka lat przed wybuchem II wojny światowej, kiedy to w okresie „sowiecko-niemieckiej przyjaźni” na Polaków wydano 104.100 wyroków śmierci trybem zwykłym oraz 24,3 tys. trybem speckatyńskim. 6543 doły śmierci zapełniły się ofiarami polskimi.
Zrealizowano cztery wielkie masowe deportacje , w których wywieziono, wedle różnych szacunków, od 1,5 do 2 mln obywateli polskich, z których przeżyło do 1945 r. zaledwie 554 tys.
- W nocy 9/10.12.1939 r. („noc Sierowa i Canawy”) wywieziono – przeważnie do więzień 4.805 cywili.
- W I deportacji, w nocy 9/10.02.1940 r. wywieziono 320 tys. leśników, osadników – z rodzinami, ich znajomych i sąsiadów oraz niektórych urzędników polskiej administracji.
- W II deportacji z 13.04.1940 r. wywieziono blisko 330 tys. represjonowanych Polaków – głównie rodzin, znajomych i przyjaciół skazanych na śmierć w 5.”Katyniach”.
- W III deportacji w nocy 28/29.06.1940 r., z aktywną pomocą repatriacyjnych komisji niemieckich, dzięki którym Sowieci dysponowali dokładnymi spisami i adresami – deportowano 420 tys. uciekinierów z Polski centralnej (ok. 15.06.1940 r. oddzielnie 185 tys. Żydów).
- W IV deportacji 20.06.1941 r. wywieziono ok. 300 tys. osób. Tylko niewiele z nich zbiegło po zbombardowaniu pociągów deportacyjnych przez Niemców 22.06.1941r. pod Mińskiem oraz w rejonie Berdyczowa i Żytomierza, gdy część wagonów wykoleiła się wskutek uszkodzenia torów.
Działalność Związku Sybiraków po reaktywacji.
Związek Sybiraków, który powstał w 1928 roku zawiesił swoją działalność w okresie II wojny światowej oraz czasów PRL. Reaktywowany został w grudniu 1988 roku dzięki grupie inicjatywnej , szczególnie pani Irenie Głowackiej. Niedawno obchodziliśmy właśnie osiemdziesiątą rocznicę powstania i 20-stą reaktywowania Związku.
Związek działa na trzech płaszczyznach, zapisanych w Statucie: socjalno-związkowej, historyczno-dokumentacyjnej i patriotyczno-obywatelskiej.
Pierwszy zakres to opieka nad członkami, dziś bardzo chorymi, w sędziwym wieku, samotnymi, niesprawnymi. Organizowanie samopomocy własnymi siłami i organizowanie pomocy państwa i instytucji do tego powołanych. A więc świadczenia kombatanckie, inwalidztwo wojenne oraz ubieganie się od dziesięciu lat od Rosji odszkodowania za pracę na zesłaniu i skonfiskowane w czasie aresztowania mienie. Chodzi o deportowanych w latach 1939-1941 oraz o represjonowanych w sowieckich łagrach wywiezionych po 1944 roku.
W zakresie dokumentacyjno historycznym – Związek wydał 10 tomów ” WSPOMNIEŃ” i relacji, wydaje dziesiątki tytułów regionalnych pism i biuletynów. Oddziały i Koła ufundowały tablice (ok. 400 w całym kraju), symboliczne pomniki, którymi opiekują się wraz z Grób Nieznanego Sybiraka w BiałymstokuSybirakami młodzież szkolna i harcerska. Uroczystościom tym towarzyszą sztandary, których Związek ma około Pomnik Sybiraków w Warszawie200.
Na uwagę zasługuje opracowanie Hymnu Sybiraka przez Mariana Jonkajtysa z muzyką Czesława Majewskiego oraz ApeluPoległych pod redakcją Mieczysława Martusewicza.
Szczególne znaczenie ma Grób Nieznanego Sybiraka w Białymstoku, w którym złożone są dwie urny: z prochami zesłańca z 1940 roku i ze szczątkami Akowca z 1944 roku. Znaczącym elementem czci i wiary jest zbudowany w Sanktuarium Maryjnym w Licheniu Sybiracki Znak Pamięci. Do Sanktuarium corocznie organizowana jest pielgrzymka sybiraków .
Pomnik Zesłańców Sybiru we WrocławiuPomnik Sybiraków w Warszawie – to wagon z krzyżami i znakami innych religii na torach z podkładami uwieńczającymi nazwy miejscowości na terenie całej Rosji, gdzie cierpieli i umierali wywiezieni Polacy.
Trzecim wielkim monumentem jest budowany siłami całego Związku Pomnik Zesłańców Sybiru we Wrocławiu. Kamień Węgielny poświęcił Ojciec Święty w 1996 roku. Ma on być aktem dziękczynienia za powrót do kraju i doczekanie wolności.
W przygotowaniu jest stała ekspozycja przy Muzeum Niepodległości w salach oddanych na ten cel w Cytadeli Warszawskiej. Umieścimy tam zbiór autentycznych pamiątek z czasów niewoli i katorżniczej pracy. Całość dorobku w tej dziedzinie pragniemy zamknąć w dwutomowym dziele: „Znaki pamięci” i „Świadkowie historii”.
W zakresie działań patriotyczno-obywatelskich Związek jest bardzo blisko powiązany z Kościołem jest organizatorem corocznej pielgrzymki na Jasną Górę, gdzie – powstało Mauzoleum Sybiraków. „Pamięć zmarłym – żyjącym pojednanie”.
Zaś szczególnie cenną inicjatywą upamiętniającą zarówno minione czasy, jak też pokazującą Związek Sybiraków współcześnie jest „Księga Sybiraków” . Jej uroczysta promocja, z udziałem najwyższych władz państwowych odbyła się w styczniu 2002 roku. W promocji „Księgi Sybiraków”, która miała miejsce na Zamku Królewskim w Warszawie udział wzięła m. in delegacja naszego koszalińskiego Oddźiału Związku Sybiraków w składzie (fot. od lewej) Kazimierz Sobolewski, Maria Czaplicka, Anatol Gonczarewicz, Bronisława Kowalska, Jerzy Miller.